سرخشکیدگی درختان پسته از مشکلاتی است که در سال های گذشته کم و بیش در باغ های پسته ایجاد شده اند و اکنون در بیش از 90 درصد از این باغ ها وجود دارند. در این مقاله از مغز و پسته می خواهیم تمامی عواملی که می توانند باعث این موضوع شوند و همینطور راه های نجات از آن را بررسی کنیم.
هر چند پسته به عنوان یک محصول مهم همیشه مورد توجه بوده است و کشت آن در اولویت برنامه های تجاری کشوری و نهاد های مختلف قرار داشته، اما مواجهه با چالشهایی چون کمبود منابع آب در مناطق مهم کشت پسته مثل رفسنجان، شوری خاک و شرایط آب و هوایی ناسازگار، به ویژه در برخی از نقاط، بهعنوان یک خطر جدی برای تولید پسته در کشور مطرح میشود. یکی از این چالشها، ظاهر سرخشکیدگی در شاخههای پسته است که تاثیرات زیادی را بر کیفیت و میزان تولید این محصول مهم دارد. در خاکهای شور و مناطق با کمبود آب، تأثیرات منفی بر اثرات برخی یونها مانند کلر، بیکربنات، بور و سدیم، همچنین عدم تعادل میان عناصر غذایی، بهعنوان اصلیترین محدودکننده رشد گیاهان پسته شناخته میشوند. این شرایط، میتوانند به تنش گیاهی منجر شده و در نتیجه به مشکلاتی از جمله ظهور سرخشکیدگی درختان پسته بینجامد.
در ادامه این مقاله قبل از اینکه در مورد علل سرخشکیدگی درختان پسته و راهکار های مقابله با آن صحبت کنیم، لازم است به بررسی این موضوع بپردازیم که اصلا معنی سرخشکیدگی چیست و به چه حالتی اطلاق می شود. در ادامه با بررسی این موضوع با ما همراه باشید.
سرخشکیدگی درختان پسته چیست؟
در سالهای اخیر، بیماری سرخشکیدگی درختان پسته در مناطق پستهکاری استان کرمان به شدت شیوع یافته است، که به عنوان یک چالش جدی در کشاورزی این منطقه به حساب میآید. این بیماری خسارات قابل توجهی به باغات پسته وارد کرده و بخش عظیمی از باغداران را با مشکلات اقتصادی مواجه کرده است. در استان کرمان، به نظر میرسد کمتر باغی بتواند از این بیماری فرار کند و آمار نشان میدهد که درصد آلودگی درختان پسته به این بیماری در برخی مناطق رفسنجان از صفر تا ۸۵ درصد متغیر است. در میان باغات این منطقه، متوسط ۱۷ درصد از آنها به این بیماری مبتلا شدهاند. بیماری سرخشکیدگی برای اولین بار در مناطق مختلف استان کرمان گزارش شده و عامل اصلی آن به نام Paecilomyces variotii معرفی شده است.
سرخشکیدگی درختان پسته به عنوان یکی از بیماریهای جدی و در حال گسترش در باغات پسته مطرح است. این بیماری، که در سالهای اخیر با تغییرات اقلیمی، کاهش کیفیت و کمیت آب آبیاری، و ناکافی بودن مدیریت تغذیهای درختان به شدت افزایش یافته، به یک چالش عمده برای تولیدکنندگان پسته تبدیل شده است. این مشکل علاوه بر خسارات فوری که به درختان وارد میکند، یکی از علتهای اصلی رشد نکردن درختان پسته نیز به شمار میآید.
این بیماری ابتدا با حمله به سرشاخهها و تغییر رنگ آنها به قرمز شروع میشود. با گذشت زمان، لکههای سیاه رنگ کوچکی بر روی شاخهها ظاهر میشوند که به تدریج گسترش یافته و شکل نامنظمی به خود میگیرند. این لکهها به پوسته شدن شاخهها منجر شده و انتقال مواد غذایی به سرشاخهها را مختل میکنند که در نتیجه منجر به خشک شدن سر شاخهها میشود.
بیماری سرخشکیدگی درختان پسته از بالای درخت شروع شده و به تدریج به پایین تنه گسترش مییابد. در صورت عدم درمان و کنترل، خشک شدن شاخهها از بالا به پایین ادامه یافته و در نهایت فقط یک تنه خشک و ضعیف باقی میماند.
بررسیها نشان میدهد که در کشورهای پستهتولیدکننده جهان، بیش از ۵۳ گونه قارچ گزارش شده است که میتوانند درختان پسته را به شکلهای مختلفی مانند سرخشکیدگی (die back)، سوختگی (blight) یا شانکر (canker) تحت تاثیر قرار دهند. بدبختانه، شیوع سریع و گسترده بیماری سرخشکیدگی و شانکر درختان پسته در استان کرمان به نوعی شایع در دیگر کشورها نیست و این موضوع باعث ایجاد مشکلات جدی در بخش کشاورزی این منطقه شده است. این بیماری به گونهای گسترده و شدید شده است که به ندرت باغی یافت میشود که از آثار آن در امان باشد، که این نشاندهنده جدیت و وسیع بودن این مشکل است. برای حفظ سلامت باغات پسته و تضمین پایداری تولید این محصول استراتژیک، توجه به این موضوع و اتخاذ رویکردهای مناسب جهت مقابله با آن ضروری است.
منطقه آسیب دیده در این بیماری
خسارت ناشی از سرخشکیدگی درخت پسته بیشتر در قسمتهای بالایی شاخهها رخ میدهد، به ویژه در مناطقی که به نور خورشید مستقیم و دمای بالا افتادهاند. این قسمتها زودتر پژمرده و خشک میشوند و علائم سرخشکیدگی بهصورت چشمگیرترین در آنها مشاهده میشود. از آنجا که این مناطق به شدت نور خورشیدی تحت تأثیر قرار میگیرند، خسارت این بیماری در این بخشها بسیار بیشتر احساس میشود. در باغاتی که دارای ریز برگی یا موقعیت جغرافیاییای هستند که نور خورشید به طور مستقیم بر روی شاخهها تابانده میشود، بیشتر مواجه با این بیماری خواهند بود.
استفاده از کودهای حاوی روی و ایجاد شرایط بهرهوری مناسب برای درختان میتواند به مقاومت بیشتر در برابر سرخشکیدگی کمک کند. افزایش میزان برگ و افزایش سطح برگ میتواند از ریزش برگ جلوگیری کرده و مقاومت درختان پسته را در برابر بیماری تقویت کند.
پیدایش سرخشکیدگی درختان پسته
بیماری سرخشکیدگی درختان پسته به نخستین بار در سال 1364 توسط آقای امینایی در استان کرمان گزارش شد. اما در آن زمان، این بیماری به میزان کافی جدی گرفته نشد. سپس، در سال 1373، اشکان و ابوسعیدی این بیماری را از باغات پسته رفسنجان و سیرجان گزارش نمودند. اما تا سال 1386، عامل اصلی بیماری به شناسایی قارچی با نام Paecilomyces variotii برمیگشت، که توسط آقای امینایی و ارشاد معرفی شد.
پس از تحقیقات مختلف، در سال 1387 علیزاده و همکاران نشان دادند که سه گونه قارچ زیر مسئول بروز سرخشکیدگی و شانکر در درختان پسته هستند:
- Nattrassia mangiferae
- Cytospora sp.
- Paecilomyces variotii
این تحقیقات یکی از مهمترین و کارآمد ترین تحقیقات این حوزه است توانست در مقابله با سرخشکیدگی درختان پسته تاثیر بسیار زیادی را داشته باشد.
نقش خاک در بیماری سرخشکیدگی درختان پسته
بیماری سرخشکیدگی در خاکهایی که دارای سطح بالایی از سدیم و نسبت جذب سدیم بالا هستند، باعث خسارت بیشتری در درختان پسته میشود. تحقیقات نشان میدهد که این نوع خاکها، با افزایش سطح سدیم، باعث کاهش جذب عناصر مهم مانند پتاسیم، کلسیم و روی میشود و در نهایت باعث افزایش شدت بیماری سرخشکیدگی در درختان میگردد. برای مقابله با این مشکل، در باغاتی که با این نوع خاکها روبهرو هستند، مصرف کودهای حاوی پتاسیم، کلسیم و روی میتواند به عنوان یک راهکار موثر مدیریتی مطرح گردد. افزایش میزان این عناصر موجب کاهش تاثیرات منفی سدیم در خاک میشود و در نهایت به کاهش خسارتهای ناشی از بیماری سرخشکیدگی کمک میکند.
علت سرخشکیدگی درختان پسته
در مورد اینکه علت سرخشکیدگی درختان پسته چیست و به چه شکلی درختان را تحت تأثیر قرار میدهد باید گفت که دو عامل اصلی در بروز و گسترش سرخشکیدگی نقش دارند: عامل اول، شامل عوامل غیر زنده مانند گرما، کم آبی، تابش شدید نور خورشید، شوری آب و کمبود مواد غذایی است، و عامل دوم، شامل عوامل زنده مانند قارچها و باکتریها. در ادامه این دو عامل را با هم بررسی خواهیم کرد:
عوامل زنده سرخشکیدگی درختان پسته
در مورد این علائم در بخش های قبلی هم توضیح داده بودیم. این عوامل همان قارچ هایی هستند که معرفی کردیم. در این مورد باید گفت که این قارچ ها در کنار علائم غیر زنده مانند تابش شدید، آفتاب سوختگی و یا کم آبی باعث بروز سرخشکیدگی می شوند و این دردسر ها را درست می کنند. مهمترین قارچ هایی که می توانند باعث بروز سرخشکیدگی درختان پسته شوند این مواردند:
- قارچ Paecilomyces variotii: این قارچ به عنوان یک عامل پاتوژن (باعث بیماری) در نظر گرفته میشود. این قارچ معمولاً در شرایط خاصی از جمله کمبود آب، گرما، و شوری آب به فعالیت میپردازد. همچنین، با توجه به برخی مطالعات، مشخص شده است که این قارچ میتواند باعث تغییر رنگ شاخهها به قرمز شود و در نهایت به خشک شدن و سرخشکیدگی منجر شود.
- قارچ Nattrassia mangiferae: این قارچ نیز یکی از عوامل زنده در بروز بیماری سرخشکیدگی درختان پسته محسوب میشود. این قارچ در شاخهها فعالیت کرده و لکههای سیاه رنگ را ایجاد مینماید. این لکهها باعث پوسته شدن شاخهها میشوند و منجر به خشک شدن شاخهها میگردد. این قارچ نیازمند شرایط خاصی از نظر محیطی و آبیاری است.
- قارچ Cytospora: این قارچ معمولاً در شرایط تنش محیطی نظیر کمبود آب و شوری خاک فعالیت میکند. آلودگی به این قارچ باعث ایجاد لکههای تیره و ناشی از مرگ بافت درخت میشود که در نهایت به سرخشکیدگی و خشک شدن شاخهها منجر میشود.
این قارچها با ایجاد شرایط محیطی مناسب، نقش مهمی در بروز و گسترش بیماری سرخشکیدگی درختان پسته ایفا میکنند و از اهمیت زیادی برخوردارند. بیماری تنه سرخی پسته، یکی از اصلیترین عوامل موثر در ایجاد سرخشکیدگی در درختان پسته است. این بیماری به علت حضور این قارچ ها ایجاد میشود. علائم این بیماری شامل قرمز شدن تنه در ارتفاعات مختلف و ترشح مایعات از سطح تنه میشوند. تاثیرات بیماری تنه سرخی پسته بسیار جدی است و ممکن است به کاهش عملکرد و حتی مرگ درختان منجر شود. از این رو، تشخیص دقیق و اقدامات مدیریتی مناسب از اهمیت ویژهای برخوردارند. این اقدامات شامل اجرای تدابیر بهداشتی، استفاده از قارچکشها در صورت لزوم، و سایر روشهای کنترل میشوند.
استفاده از تدابیر بهداشتی از جمله از بین بردن ابزارآلات آلوده مانند قیچی و اره، تقویت سیستم ایمنی درختان، و ارتقاء شرایط رشد به منظور کاهش تنشهای محیطی از اقدامات مهم در کنترل بیماری تنه سرخی پسته هستند. همچنین، در صورت لزوم، استفاده از قارچکشها به عنوان روشی موثر برای جلوگیری از گسترش بیماری و حفظ سلامت درختان میتواند مؤثر باشد.
عوامل غیر زنده سرخشکیدگی درختان پسته
عوامل مختلفی که در افزایش بیماری سرخشکیدگی درختان پسته نقش دارند، میتوانند از جنبههای مختلفی بر درختان تاثیر بگذارند. در زیر به توضیح نقش هر یک از این عوامل پرداختهایم:
- کم آبی: کمبود آب یکی از عوامل اصلی بروز سرخشکیدگی درختان پسته است. در شرایط کم آبی، درختان قادر به جذب مقدار کافی آب برای حفظ رطوبت در اندامهای خود نمیباشند که موجب خشک شدن و سرخشکیدگی شاخهها میگردد.
- کاهش کیفیت آب و بالا رفتن میزان سدیم و منیزیم: آب آبیاری با کیفیت پایین و حاوی سطوح زیادی از مواد معدنی مختلف، به ویژه سدیم و منیزیم، میتواند به بروز سرخشکیدگی درختان پسته اساسی باشد.
- کاشت ارقام حساس و استفاده از پیوندک: ارقام حساس مانند کله قوچی و فندقی (اوحدی) به سرعت به بیماری حساس هستند. همچنین، استفاده از پیوندک روی پایه نیز میتواند حساسیت به بیماری را افزایش دهد.
- ضعف مواد غذایی: کمبود مواد غذایی از قبیل پتاسیم، کلسیم، مس، روی، سیلیس، و دیگر عناصر غذایی میتواند باعث تضعیف درختان و افزایش حساسیت به بیماری سرخشکیدگی شود.
- تنشهای محیطی: تنشهای محیطی مثل آبیاری نامنظم و افزایش دما، به ویژه در فصلهای گرم تابستان، میتوانند باعث تضعیف درختان شده و احتمال بروز سرخشکیدگی را افزایش دهند.
- استفاده از کودهای حاوی ازت بیش از حد مجاز: استفاده بیش از حد از کودهای حاوی ازت مانند اوره یا سولفات آمونیوم میتواند منجر به افزایش رشد نامناسب درختان شده و حساسیت به بیماری را افزایش دهد.
- عدم رعایت بهداشت باغ: استفاده از ابزارآلات آلوده مانند قیچی و اره، میتواند به انتقال بیماری از درخت به درخت دیگر منجر شود. رعایت بهداشت باغ و جلوگیری از انتقال بیماری از اهمیت زیادی برخوردار است.
علائم سرخشکیدگی درختان پسته چیست
تا به اینجای مقاله در خصوص علائمی که می توانند نشان دهنده اتفاقاتی مانند سرخشکیدگی درختان پسته باشند با هم صحبت کردیم و دیدیم که داستان از چه قرار است.، اما در صورتی که بخواهیم به صورت فهرست وار و منسجم این موارد را معرفی کنیم، می توانیم فهرستی را به این صورت در اختیار شما قرار دهیم:
تنه سرخی پسته
تنه سرخی پسته ناشی از حضور قارچهای مختلف است که به ساقه و تنه درخت پسته آلوده میشوند، این قارچها باعث تغییرات رنگی و قرمز شدن در تنه میشوند. مقایسه بخشی از تنه درخت که در معرض نور خورشید قرار دارد با بخشی که در سایه است می تواند این موضوع را بهتر نشان دهد. اگر قسمتی که در معرض نور خورشید نبوده، سفید باشد و قسمت روبروی نور قرمز شده باشد، نشانگر حمله قارچها و تغییرات رنگی ناشی از بیماری است.
سرخشکیدگی پسته
سرخشکیدگی درختان پسته به دلیل عوامل زیستی و محیطی نظیر گرما، کمآبی، تابش نور خورشید، شوری آب، نقص مواد غذایی و تنشهای محیطی ایجاد میشود. این بیماری با شروع از سرشاخهها با تغییر رنگ آن به قرمز، سپس ظاهر شدن لکههای سیاه کوچک که به تدریج گسترش مییابند و باعث پوسیدگی و خشک شدن شاخهها میشوند.
سیاه شدن و نکروز شدن درخت
این بیماری نیز ناشی از حضور قارچهای مختلف بر روی تنه درخت پسته است که به ویژه در شرایط حمله قارچ Paecilomyces variotii به وجود میآید. تغییر رنگ تنه به سیاه، شرایط نکروز یا مرگ بافت در سطح تنه، و شاید ترشح مایعات از آسیبهای درخت نشانگر بیماری تنه سرخی پسته میباشد. این مورد یکی از وخیم ترین حالت های سرخشکیدگی به حساب می آید
مقابله با سرخشکیدگی درختان پسته
باغداران با تدابیر متعددی به منظور کاهش بیماری در باغات پسته اقدام میکنند. یکی از راهکارهای متداول این است که هر ساله سرشاخههای خشک شده را قطع کرده و از بین میبرند. این اقدام جلوی گسترش بیماری سرخشکیدگی را میگیرد و باعث حفظ سلامت درختان میشود. باغداران در صورت عدم درمان این بیماری، این کار را ادامه میدهند تا جلوی گسترش بیماری بگیرند و جلوی تبدیل درختان به یک تنه سفید و ضعیف را بگیرند.
در کل، مقاومت درختان پسته به بیماری سرخشکیدگی به میزان تنشهای محیطی، آبی، و غذایی وابسته است. در باغات با مدیریت صحیح که شامل تغذیه و آبیاری مناسب و به موقع باشد، این بیماری کمتر شیوع دارد. بنابراین انجام مدیریت صحیح باغ همراه با عملیات بهزراعی مناسب میتواند در کنترل و جلوگیری از این بیماری نقش موثری ایفا کند. همچنین مصرف کودهای حاوی پتاسیم، کلسیم و روی نیز در تغذیه صحیح درختان پسته تأثیر بسزایی دارد.
مدیریت آبیاری و تغذیه درخت
مدیریت صحیح آبیاری و تغذیه از اهمیت بالایی در پیشگیری از گسترش بیماری سرخشکیدگی در درختان پسته برخوردار است. تنشهای آبی و تغذیهای میتوانند باعث ضعف درختان شده و در نتیجه مقاومت آنها در برابر بیماری را کاهش دهند. برای جلوگیری از این مشکل، باغداران باید به مدیریت مناسب آبیاری توجه ویژهای داشته باشند و از بروز تنشهای آبی جلوگیری کنند.
علاوه بر آبیاری مناسب، تغذیه صحیح نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. افزایش مصرف کودهای حاوی پتاسیم، کلسیم و روی میتواند به تقویت ساختار درختان و افزایش مقاومت آنها در برابر بیماری کمک کند. همچنین، بررسی و کنترل نسبت جذب سدیم در آب آبیاری از اهمیت بسیاری برخوردار است تا جلوی افزایش شدت بیماری گرفته شود. این اقدامات در کنار یکدیگر میتوانند به مدیریت موثر و کاهش خطرات بیماری سرخشکیدگی در باغات پسته کمک کنند.
درختان پسته به عناصر غذایی خاصی نیاز دارند تا در طول دوره رشدی خود بهترین عملکرد را داشته باشند. برای جلوگیری از گسترش بیماری سرخشکیدگی در باغات پسته، استفاده از کودهای مناسب از اهمیت بالایی برخوردار است. افزودن کودهای حاوی عناصری نظیر سیلیس، پتاسیم، روی، و کلسیم میتواند به افزایش مقاومت درختان و کاهش اثرات بیماری کمک کند. نکته حائز اهمیت این است که پیشرفت بیماری سرخشکیدگی درختان پسته در ماههای گرم سال، از اواخر بهار تا اواسط تابستان به اوج میرسد. به همین دلیل، توصیه میشود که در این دورهها با تغذیه متعادل گیاه و استفاده از کودهای حاوی پتاسیم، سیلیس، روی، مس و منگنز، علاوه بر افزایش مقاومت درختان به بیماری، کیفیت و کمیت محصول پسته را نیز بهبود بخشید.
هرس و جداسازی شاخه های بیمار
هرس کردن شاخههای آسیب دیده از اهمیت بالایی در باغات آلوده به بیماری سرخشکیدگی برخوردار است. بهتر است شاخههای آلوده را چند سانتیمتر پایینتر از محل آلودگی هرس کرده و سپس با استفاده از چسب مخصوص یا مخلوط بردو، محل هرس را پوشش دهید. این اقدام کمک میکند تا بیماری کنترل شود و گسترش آن به سایر اجزای درختان پسته ممانعت شود. از این روش به عنوان یک روش فیزیکی برای مدیریت و کنترل بیماری سرخشکیدگی با اطمینان میتوانید استفاده کنید.
استفاده از ارقام مقاوم در برابر سرخشکیدگی
انتخاب ارقام مقاوم به بیماری سرخشکیدگی درختان پسته از راهکارهای مؤثر در پیشگیری و مدیریت این بیماری محسوب میشود. در مناطق با خاک و آب شور، انتخاب ارقامی که دارای مقاومت بیشتری به این بیماری هستند، حیات درختان پسته را تضمین میکند. ارقامی مانند سفید پسته، احمد آقایی، پسته اکبری و پسته عباسعلی دامغان به عنوان انتخابهای مناسب در این شرایط توصیه میشوند، زیرا این ارقام مقاومت قابل توجهی در برابر بیماری سرخشکیدگی از خود نشان دادهاند. همینطور بهترین نوع پسته برای کاشت یعنی رقم بادامی زرندی نیز از ارقامی است که به خوبی می تواند از پس این بیماری بر بیاید.
همچنین، درختان با رقم کله قوچی و اوحدی (فندقی) به دلیل حساسیت به این بیماری، ممکن است با خسارات قابل توجهی روبرو شوند. بنابراین، باغداران توصیه میشود که با انجام تغییر رقم به ارقام مقاومتبخش مانند سفید پسته یا احمدآقایی، به بهبود وضعیت باغ خود برای مقابله با بیماری سرخشکیدگی پرداخته و عملکرد بهتری را تجربه کنند.
مبارزه شیمیایی با سرخشکیدگی درختان پسته
مبارزه شیمیایی با بیماری سرخشکیدگی نیازمند انتخاب سمهای قارچکش مناسب و زمانبندی صحیح است. بین سموم مختلف، اکسی کلرور مس و ترکیب بردو به عنوان گزینههای مؤثر برای باغداران مطرح میشوند. بهترین زمان برای اعمال این سموم در پاییز است، به خصوص پس از ریزش برگها. در صورت استفاده از اکسی کلرور مس، نسبت مصرف 3 در هزار تا توصیه میشود. اگر از ترکیب بردو استفاده میکنید، مناسب است نسبت مصرف را در حد 5 تا 10 در هزار تعیین کنید. حتی پس از هرس در اسفند ماه نیز، سمپاشی را بلافاصله تکرار کنید تا اثربخشی افزایش یابد و بیماری کنترل شود.
نتیجه گیری
سرخشکیدگی درختان پسته موضوع این مقاله از مغز و پسته بود که با هم آن را بررسی کردیم. در این خصوص باید گفت حساسیت ارقام مختلف پسته نسبت به بیماری سرخشکیدگی متفاوت است، به طوری که پایه اهلی رقم بادامی ریز زرندی به عنوان مقاومترین و رقم اوحدی به عنوان حساسترین رقم به این بیماری شناخته شده است. تغذیه و آبیاری مناسب در باغات پسته نقش مهمی در کاهش شیوع بیماری سرخشکیدگی دارد. درختان شاداب و جوان کمتر به این بیماری حساسیت نشان میدهند و عدم تعادل تغذیهای، بهویژه کمبود پتاسیم، باعث تشدید بیماری میشود. پتاسیم نقش مهمی در کاهش این بیماری ایفا میکند و کمبود آن باعث افزایش شدت بیماری میشود.
همینطور اقدامات مدیریتی برای مبارزه با بیماری سرخشکیدگی مانند هرس شاخههای آلوده با فاصله ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر از سطح زیاش شده و سوزاندن آنها، ریشهکنی و سوزاندن درختان آلوده، تقویت درختان با استفاده از کودهای مناسب و آبیاری منظم، پرهیز از ایجاد زخمهای ناخواسته روی سرشاخهها، ضدعفونی ابزارهای هرس با محلولهای قارچ کش نظیر بردو، و استفاده از ارقام مقاوم به عنوان پایه مثل بادامی ریز زرندی می توانند شما را از دست سرخشکیدگی درختان پسته نجات دهند.