قطب تولید پسته در ایران عنوانی دهان پرکن است و با توجه به اینکه پسته و محصولی است که بومی ایران بوده و این کشور را به عنوان یکی از بهترین ها در آن می شناسند، باید گفت که این عنوان برای خیلی از استان ها و شهر ها و مسئولان آنها جالب است. در این مقاله از مغز و پسته می خواهیم در مورد این موضوع صحبت کنیم.
پسته یکی از کالا های تولید ایران است که باید گفت نقشی استراتژیک و بسیار مهم را در بازار های جهانی ایفا می کند. همه ما پسته را به عنوان یکی از بهترین و مهمترین اعضای ظرف آجیل می شناسم. اما باید گفت مصرف میوه پسته به عنوان خشکبار و آجیل بخش کوچکی از کاربرد های وسیع این محصول است. پسته نه تنها در آجیل، بلکه در صنایع غذایی، قنادی ها و شیرینی پزی، ساخت بستنی و دسر ها و خیلی از غذاها کاربرد دارد. بعلاوه این محصول یک طعم دهنده لاکچری و خاص است که در بازار های جهانی برای آن تقاضای زیادی وجود دارد. ایران یکی از تولید کنندگان بزرگ پسته است و در این مقاله می خواهیم به سراغ بررسی قطب تولید پسته در ایران برویم.
قطب تولید پسته در ایران عنوانی است که خیلی از شهر ها و استان ها مدعی آن هستند. اما واقعا بیشترین پسته تولید شده در ایران مربوط به کدام شهر و استان است. در این مقاله می خواهیم این موضوع را بررسی کنیم. در اولین بخش از مقاله به سراغ اصل مطلب خواهیم رفت و با هم در مورد شهر هایی که بیشترین سهم از تولید پسته در ایران دارند را بررسی خواهیم کرد.
قطب تولید پسته در ایران کجاست!؟
ایران یکی از کشور هایی است که از دیرباز دستی در تولید پسته داشته و تا همین چند سال پیش عنوان برترین تولید کننده پسته جهان را در دست داشت. هر چند این عنوان به دلایل مختلفی مانند خشکسالی، عدم توجه به کشاورزی و پسته کاری، تصمیمات مدیریتی اشتباه و عدم توجه کشاورزان به روش های نوین کشاورزی از دست ایران خارج شده و کشور هایی مانند آمریکا و چین آن را بدست آورده اند، اما هنوز هم پسته ایران به عنوان بهترین در دنیا شناخته می شود.
پسته به عنوان یک گیاه مقاوم و مناسب برای رشد در شرایط خاک و آبی خشک، به خوبی در حاشیه کویر می روید. ایران با داشتن دو کویر بزرگ، یعنی کویر لوت و کویر دشت که در امتداد حاشیه جنوبی و مرکزی کشور قرار دارند، به عنوان یکی از مهمترین مناطق تولید پسته در جهان شناخته می شود. این کویرها به دلیل شرایط مناسب مانند دمای گرم در تابستان ها و دمای زیر صفر در زمستان ها، برای رشد پسته بسیار مناسب هستند. رشد پسته در این حاشیه های کویری، علاوه بر تأثیر مثبت در اقتصاد منطقه، به مدیریت موثر منابع آبی و کاهش تبخیر آب نیز کمک می کند. این امر باعث ارتقاء پایداری محیط زیست و تدابیر مناسب در مدیریت آبیاری می شود، که از اهمیت بسزایی در یک منطقه خشکسال مثل حاشیه کویرها برخوردار است.
پس می توان انتشار داشت که قطب تولید پسته در ایران در یکی از همین استان ها باشد. در ادامه با هم استان های پسته کار ایران را بررسی خواهیم کرد.
پسته در کدام استان ها کاشته می شود!؟
همانطور که گفته شد ایران یکی از مناطقی است که به خوبی مستعد کاشت پسته می باشد و از این نظر در جایگاه خوبی قرار گرفته است. در واقع باید گفت باغ های پسته در 27 استان کشور وجود دارند . اما تمامی این استان ها در صنعت پسته حرفی برای گفتن ندارند و در خیلی از آنها این محصول به صورت محدود کشت می شود. اما در مورد برترین استان های تولید کننده پسته که قطب تولید پسته در ایران هم در این استان ها قرار دارد می توان به این موارد اشاره کرد:
- استان کرمان با شهر های رفسنجان، زرند، سیرجان و انار
- استان خراسان رضوی با شهر های بردسکن، خلیل آباد و مه ولات
- استان سمنان با شهر دامغان
- استان قزوین با بوئین زهرا و قزوین
- استان مرکزی با زرندیه
در مورد کشت پسته در این استان ها باید گفت کرمان با بیشتری سابقه در پسته یکی از غول های تولید پسته است که اسامی مهمی مانند زرند و رفسنجان در آن وجود دارند و نقش مهمی در تولید پسته ایران ایفا می کند. شاید بتوان گفت بیشترین تاثیر روی باغات پسته ایران در طول سالیانی که این محصول در ایران کشت می شده است را این استان داشته است.
استان های خراسان رضوی و جنوبی(بیشتر رضوی) دومین قطب در تولید پسته به شمار می روند که باغ های وسیعی در آنها ایجاد شده و چند سال گذشته محصول زیادی از آنها برداشت شده است. می توان گفت وقتی اتفاقاتی مانند سرما زدن و یا خشکسالی محصولات کرمان را تهدید می کند، این خراسان است که در جایگاه اول قرار می گیرد. در سال 1401 و 1400 شاهد اتفاقاتی از این دست بودیم و دیدیم که بیشترین محصول پسته در خراسان تولید شد.
استان سمنان به واسطه شهر دامغان یکی دیگر از تولید کنندگان قدر و خوب پسته در ایران است که باید گفت پسته ای با کیفیت را به بازار عرضه می کند. به دنبال آن استان مرکزی نیز سهمی از این بازار را برای خود برداشته است و جدیدترین استانی که در تولید پسته عملکردی علمی و اصولی داشته است و دارد جای خود ار در میان سایر تولیدکنندگان باز می کند پسته قزوین است. پسته قزوین یکی از پسته های معروف است که برای تولید مغز و خلال پسته بسیار مناسب است. هر چند قزوین محصول پسته کمی داشت اما این استان از سال 1398 به طور خاص وارد تولید پسته شده و اصلاح گسترده باغات و درخت ها را شروع کرده است و تا دو سه سال دیگر پتانسیل خوبی برای تولید پسته خواهد داشت.
اکنون با بررسی استان هایی که قطب تولید پسته در ایران هستند یک نمای خوب از این موضوع بدست آوردیم، اما در مورد اینکه بیشترین پسته ایران در کدام شهر تولید می شود هنوز حرفی نزده ایم. در بخش بعدی به سراغ پیدا کردن پاسخ این سوال می رویم.
بیشترین پسته ایران در کدام شهر است؟
تولید پسته نام های آشنای زیادی دارد که در همین مقاله هم به چند تایی از انها اشاره کرده ام و دیدیم که داستان از چه قرار است. در این بخش از مقاله قصد داریم هر یک از شهر های تولید کننده پسته را به صورت موردی مورد بررسی قرار داده و ببینیم شرایط آنها به چه صورتی است. در واقع باید گفت هر کدام از گزینه های یکه در اینجا بلا هم بررسی می کنیم به نوعی یک قطب تولید پسته در ایران و یا منطقه خود به شمار می روند و کشت اصلی آنها پسته است.
در صورتی که بخواهیم فهرستی از پرکارترین و مهمترین شهر های پسته کار ایران ارائه دهیم، می توان گفت لیست شهر هایی که قطب تولید پسته در ایران اند به این صورت خواهد بود:
قطب تولید پسته در ایران: رفسنجان
در مورد شهر رفسنجان باید گفت که بزرگترین اتفاقات برای پسته ایران در این شهر رخ داده است. رفسنجان هم از نظر میزان تولید، هم از نظر اصلاحات و پیوند زدن و ایجاد انواع پسته مختلف و ارقام جدید و هم کشت به صورت مکانیزه و اصولی در جایگاه خوبی نسبت به سایرین قرار دارد و از بزرگان ایران به شمار می رود. در صورتی که سری به مقاله پسته رفسنجان بزنید می توانید بیشتر با این شهر و انواع پسته هایی که دارد آشنا شوید.
موقعیت جغرافیایی رفسنجان این قطب تولید پسته در ایران در جنوب شرق ایران و در استان کرمان قرار دارد. این شهر با جمعیت حدود 161،909 نفر در سرشماری سال 1395 خورشیدی دارای اهمیت اقتصادی بالایی می باشد. رفسنجان به عنوان یکی از بزرگترین صادرکنندگان پسته در جهان شناخته می شده است.
شهر رفسنجان با آب وهوای نیمه بیابانی و تابستان های گرم و زمستان های سرد مشخصات جغرافیایی خود را نشان می دهد. میانگین بارش سالیانه در این شهر حدود 100 میلی متر است. بلندای این شهر از سطح دریا 1,528 متر می باشد و در اطراف آن مناطق کوهستانی با بلندای 2,300 متر و بالاتر نیز وجود دارند. معادن مس سرچشمه، بزرگترین معدن مس روباز آسیای غربی را در این شهر دارا می باشد.
در نهایت، با توجه به وضعیت آبی و آب و هوای متنوع این منطقه، می توان نتیجه گرفت که رفسنجان به عنوان یک شهر ترانزیتی با اهمیت اقتصادی بالا و برخوردار از منابع طبیعی گوناگون، با چالش هایی نظیر کاهش منابع آب و تغییرات آب و هوایی مواجه است. اما، اخیراً با کاهش سطح آب زیرزمینی، کشت پسته در این منطقه با چالش هایی روبرو شده است. کمبود منابع آب ممکن است در آینده نزدیک به کشاورزی این منطقه تاثیر منفی بگذارد و این قطب تولید پسته در ایران را دچار چالش هایی کند.
قطب پسته خراسان رضوی: بردسکن
یکی دیگر از شهر هایی که در سال های گذشته توانسته به عنوان یکی از کاندیدا های قطب تولید پسته در ایران خود را به خوبی مطرح کند، بردسکن در استان خراسان رضوی است. این شهر با ۲۸ هزار و ۵۰۰ هکتار باغ پسته بیش از 40 درصد از پسته تولیدی خراسان را به خود اختصاص داده است و در سال 1399 چهل هزار تن پسته از این شهرستان برداشت شد. عمده باغ های این شهرستان از درخت های پسته فندقی یا همان پسته اوحدی تشکیل شده است که تولید محصول خوبی دارد.
بردسکن یکی از شهرهای جنوب غربی استان خراسان رضوی در ایران است. با تلفظ های تاریخی مانند زِبَسْک و دَست بَرکَن هم شناخته می شود. این شهر که مرکز شهرستان بردسکن است، در سال ۱۳۹۵ دارای جمعیتی بالغ بر ۲۸٬۲۳۳ نفر و ۸٬۵۷۰ خانوار بود. در گذشته، بردسکن بر سر یکی از مسیرهای تجاری اصلی خراسان به دیگر مناطق ایران قرار داشته است و از راه کویر به عنوان مسیر تجاری مهمی شناخته می شد. دمای شهر در تابستان به ۴۵ درجه سانتیگراد می رسد و در زمستان به حدود منفی ۱۰ درجه سانتیگراد نیز می افتد.
این قطب تولید پسته در ایران با وسعت جغرافیایی بین ۵۶ درجه و ۱۴ دقیقه تا ۵۸ درجه و ۱۵ دقیقه طول و ۳۴ درجه و ۴۲ دقیقه عرض جغرافیایی در کرانه شمالی کویر نمک واقع شده است. این شهرستان از شمال با شهرستان ششتمد، از شرق با شهرستان خلیل آباد، از شمال شرقی با شهرستان کوهسرخ، از جنوب با شهرستان طبس در استان خراسان جنوبی و از غرب با شهرستان شاهرود در استان سمنان هم مرز است. بردسکن که به عنوان مرکز شهرستان در ۵۷ درجه و ۵۷ دقیقه طول و ۳۵ درجه و ۱۵ دقیقه عرض جغرافیایی واقع شده، در فاصله ۲۶۵ کیلومتری جنوب غربی مشهد واقع شده است. بلندی این شهر از سطح دریا ۹۸۵ متر است و بر اساس آخرین تقسیمات کشوری دارای ۳ بخش مرکزی، انابد و شهرآباد و ۳۹۳ روستا می باشد. تمامی این ویژگی ها باعش ده است این شهر به عنوان یک قطب تولید پسته در ایران مطرح شود.
قطب پسته سمنان: دامغان
دامغان، یکی از شهرهای باستانی و کهن ترین شهرهای پارتی ایران، در شمال شرق ایران و استان سمنان واقع شده است. این شهر در دوران شاهنشاهی اشکانی اولین پایتخت اشکانیان در ایران بوده و دارای نام های قدیمی مانند ده مغان، صددروازه و هکاتم پولیس (Hecatompylos) بوده است. این قطب تولید پسته در ایران ۱۶ هزار و ۹۰۰ هکتار باغ پسته دارد که در مناطق مختلفی مانند حومه، فرات، امیرآباد و دامنکوه قرار گرفته اند. از این باغ ها ۱۵ هزار هکتار باغ هایی مثمر ثمر بوده که باردهی آنها در اوج خود قرار دارد. این باغ ها توانسته اند در سال 1401 بیش از 21 هزار تن پسته تولید کنند.
پسته، یکی از مهم ترین محصولات صادراتی شهر دامغان محسوب می شود. شرایط آب و هوایی مناسب و خاک حاصلخیز این منطقه، دامغان را به یکی از قطب های مهم تولید پسته در ایران تبدیل کرده است. هر ساله حجم قابل توجهی از محصول پسته در این شهر برداشت می شود و به نقاط مختلف کشور و کشورهای همسایه صادر می گردد. گونه های متفاوتی از انواع پسته مانند کله قوچی، قرمز علیان، فخری، شاهپسند، اکرمی، اکبری، عباسعلی، خنجری و احمدآقایی نیز در دامغان کشت و تولید می شوند.
آب و هوای شهر دامغان به دلیل وزش بادهای شدید شمالی و بارندگی های ناشی از بادهای مناطق گرگان و مازندران، با زمستان های سرد و تابستان های معتدل مشخص می شود. تنوع زیاد آب و هوا در دامغان باعث می شود که در یک روز، تمام فصل های سال را تجربه کنید. بهار با آب و هوای معتدل و وزش باد، یکی از فصول دلپذیر در دامغان است و بادهای این منطقه به بهره مندی و مرغوبیت محصولات پسته و تبدیل ان به یک قطب تولید پسته در ایران کمک کرده اند.
دومین شهر پر پسته کرمان: زرند
شهر زرند، یکی از شهرهای استان کرمان در جنوب شرق ایران، به عنوان یک شهر صنعتی تحت شعاع آلودگی واقع شده و به عنوان مرکز شهرستان زرند شناخته می شود. جمعیت این قطب تولید پسته در ایران براساس سرشماری سال ۱۳۹۵ توسط مرکز آمار ایران، برابر با ۶۰٬۳۷۰ نفر گزارش شده است. این شهر در فاصله ۷۵ کیلومتری از کلان شهر کرمان واقع شده و در شمال غربی استان کرمان واقع شده است. در صورتی که سری به مقاله بهترین نوع پسته برای کاشت بزنید می توانید بیشتر با این پسته و ویژگی های آن آشنا شوید.
در دو دهه اخیر، با فعالیت کشاورزان و گسترش باغات پسته، این محصول به یک طلای سبز در بازار جهانی تبدیل شده است. شهرستان زرند بیش از ۴۳ هزار هکتار زمین زیر کاشت پسته دارد و ۳۵ هزار هکتار از آن به ثمر رسیده است. با پیوند درختان پسته، انواع مختلفی از این محصول تولید می شود که ممتاز زرندی به لحاظ مرغوبیت در دنیا رتبه اول را به دست آورده و در این زمینه، انگلستان یکی از مهم ترین طرفداران آن است.
در زرند، برداشت پسته سالیانه بین ۲۰ تا ۲۵ هزار تن می باشد و مقدار تولید پسته تحت تاثیر عواملی چون شرایط جوی (تغییرات آب و هوا) و آفات پسته قرار دارد. به تازگی، کارشناسان تخمین زده اند که یک درخت پسته در روستای اسماعیل آباد زرند حدود ۴۰۰ سال سن دارد و این نشان از قدمت و تاریخچه بلند مدت کشت پسته در این منطقه است.
جدیدترین قطب تولید پسته در ایران: قزوین
در بین تولیدکنندگان بزرگی که از استان های کرمان، خراسان و سمنان کار تولید پسته را انجام می دهند باغات پسته قزوین نیز یکی از قطب های پسته به شمار می رود عمده باغ های استان قزوین در شهر قزوین و همینطور بوئین زهرا واقع شده اند. در این استان بیش از ۱۰ هزار و ۸۱۰ هکتار باغ پسته وجود دارد که از این مقدار در حدود ۷ هزار و ۷۷۸ هکتار از باغ ها در سن بهره وری قرار داشته و محصول می دهند. قزوین یکی از استان هایی است که به جهت منابع آبی مناسب و همینطور اصلاحات گسترده ای که روی درخت های خود انجام داده است، می تواند در آینده تغییرات اساسی در معادلات تولید پسته ایران اجرا کند.
شهر قزوین، واقع در قسمت مرکزی ایران و به عنوان مرکز استان قزوین شناخته می شود. این شهر در بلندای ۱٬۲۷۸ متری از سطح دریا قرار دارد و در گذشته به مدتی به عنوان پایتخت ایران نیز شناخته می شده است. تاثیر توده های هوای باران زا و وجود ارتفاعات در این منطقه باعث شده است که توزیع رطوبت هوا در شهر قزوین از شرایط مطلوبی برخوردار باشد.
شرایط آب و هوایی در شهر قزوین تحت تاثیر توده های هوای باران زا قرار گرفته و روند تغییرات رطوبت نسبی در طول سال نشان دهنده افزایش رطوبت در ماه های زمستان و کاهش آن در ماه های تابستان است. میانگین سالانه رطوبت نسبی در شهر قزوین ۵۱٪ می باشد. بر اساس آمارهای اقلیمی، تیر و مرداد به عنوان گرمترین ماه های سال و دی و بهمن به عنوان سردترین ماه ها شناخته می شوند.
نتیجه گیری
در این مقاله در مورد اینکه قطب تولید پسته در ایران کدام شهر است صحبت کردیم و دیدیم این محصول استراتژیک بیشتر در کدام بخش های ایران تولید می شود. در این خصوص باید گفت که شهر هایی مانند درفسنجان، زرند، بردسکن، دامغان، زرند و همینطور قزوین، از تولید کنندگان اصلی پسته ایران به شمار می روند. هر چند پسته در استان ها و شهر های دیگری نیز تولید می شود. در صورتی که در مورد هر یک از موارد گفته شده به عنوان قطب تولید پسته در ایران نظری داشتید، خوشحال می شویم آن را با ما در میان بگذارید.
